Spaans Gripi

An nü snaake wi en betj auer kraankelsen. Uun’t bleed haa ik leesen, det wi nü det huuchst faan a gripwele auerstenen haa. En grip skal’m jaa ei onerschetse. Uun de slimst Faal kön’m faan kraankelsen, wat diarefter kem, sterew.

Dit jeft Birochten aur di Gripi sent’t Merelialer. Diar uur uk aaft fan Gripiwelin fortelt. Diar sen da 10 hentö 20 Prosent fan di Liren ön en Birik kraank. Bi en Pandemii tair’t aur di hiili Wārel. Jen fan didiarem gurt Welin bigent fuar 100 Jaar, ön Uurs 1918, en waaret hentö 1920: di Spaans Gripi. Diar skel muar Liren bi störwen wiis üs ön di Jest Wārelskrich.

An det wiar dan so: Ham fing de grip an wiar gans gau duad?

Dit jaav waaraftig Liren üp Java, wat leeter tö di Kraanker sair haa: „En miarnem kraank, en Injem duar, en Injem kraank, en Miarnem duar.“ Man dit bigent üs en normaal Gripi me litjet Duaren. Jest di Hārefst 1918 braacht en taust Gripiweli, wat da rocht wat duarelker wiar. Di Ütgangspunkt wiar noch Ameerika. Me di Soldaaten ön di Jest Wārelskrich kām di Gripi waarskiinlig tö Euroopa. Ön Spanjen waar ön di Bleeren fuul diaraur birochtet. Diar heer’s da uk sin Noom fan füngen.

Hü maning lidj stoorew diarfaan?

Nau Talen jeft’t ek, diar sen ek ali Duaren āpskrewen uuren. Ön Rüslön wiar tö Bispöl poliitisk en selskepelk ünruuig Tiren. Ön üđer Staiđer wiar’t tö maning Duaren, of em taacht, dat’s fuar wat üđers störwen wiar. Di Spaans Gripi jaaf’t ön Staiđer, hur maning Mensken töhop lewet, sa üs Soldaatenlaagers of Staten, man uk tö Bispöl ön Tērper fan di Inuit of ön Samoa, sawel ön Amerikaa, Europa, Aafrika, Asiien, Austrāliien – waaraftig üp di hiili Wārel. 20 hentö muar üs 70 Miljoonen Mensken sen diar noch störwen, ön di Jest Wārelskrich wiar’t satösiien bluat 17 Miljoonen.

Miast san det jaa jongen an ääler lidj, wat fööraal faan a grip draapt san. Oober nü heest dü uk faan saldooten snaaket.

Jaa, dit es senerlig bi di Spaans Gripi: Diar stuarev uk maning Liren, wat 20 hentö 35 Jaar ual wiar en wat eegenlig en beeter Imuunsüsteem haa skul. Mesgin wiar’t en wes Gripiwiirus, wat jaar Imuunsüsteem ek üt di Jungenstir kür. Dit jeft uk di Taacht, dat bi di Spaans Gripi dit Imuunsüsteem höm töögen di ain Lif rocht, diar skel’t da tö Bispöl dit Lung tönöntmaaket haa. Dānen, wat fuar jaar Ialer eegenlig kraftiger wiar, her alsoo ön des Fal söner Twiiwel di Skaar, jaar Imuunsüsteem rocht jam jit starker töögen jam.

As sok en Kraankelswele aueraal üüb a wäält uk daaling noch mögelk?

Diar gair em ek fan üt. Deling jeft’t muar Möögelkhairen tö Hiilin, sa üs Antibiotika. Üp üđer Sir es di Wārel fuul starker forbünen, di Liren uur ialer, dit jeft Kiimen, wat imuun sen töögen Antibiotika. Man omdat’t nü Pruuken jeft, skel’t ek jit jens sa ārig uur.

---

Wir sollen ja jetzt den Höhepunkt der Grippewelle überstanden haben. Vor 100 Jahren begann eine andere, sehr heftige Grippewelle, die Spanische Grippe. 20 bis über 70 Millionen Menschen sind auf der ganzen Welt gestorben, das sind mehr als die Toten des Ersten Weltkrieges. Besonders an der Spanischen Grippe ist, dass auch viele 20- bis 35-Jährige starben. Möglicherweise war es eine Virusart, gegen die sie in ihrer Jugend keine Abwehrkräfte entwickelt hatten. Oder die Grippe bewirkte, dass sich das Immunsystem gegen den eigenen Körper richtete. Stärkere Abwehrkräfte wirkten also auch stärker gegen den eigenen Körper. Einen so heftigen und weltumfassenden Verlauf soll es dank der modernen Medizin nicht noch einmal geben.

---

Bild: courtesy of the National Museum of Health and Medicine, Armed Forces Institute of Pathology, Washington, D.C., United States, Creative Commonsby 2.5 deed.en, via wikimedia commons