Kategorien
Deutsch Sölring Wat en Leedji fortelt

Lili’uokalani – Aloha ’oe

Aloha – dit Uurt keent wes binai arkenjen. Diar teenkt em om Strön, Surfers, Krölen, Friihair – of kuurt sair Hawaii. Aloha es en hawaiiānsk Uurt en uur brükt, wan em tö Bispöl Gur Dai of Faarwel sii wel. Faarwel, min Lefst, jit jen Omjereming, jer ik gung, faarwel. Dit es di Omfērs fan dit Leedji „Aloha ’oe“, wat om en bi 1878 fan Lili’uokalani, di leest Köningin fan’t hawaiiānsk Köningrik skrewen waar.

Nü es Hawaii jaa en Staat fan di USA, en ja sen jaa eegenlig diarfuar bikeent, dat ja jam fan di europeeisk Gurtmachten friikeempet haa en en Republiik me en President sen. Man Hawaii wiar waaraftig jens en ain Lön me en Köning. Dit bigent 1795, üs di leeter Kamehameha I. bigent, me Help fan weestelk Waapen en Stöt, fan dit Ailön Hawai’i üt di üđer Ailönen iintönemen. Diarme jenicht dit traditsjonel Süsteem me forskelig Klasen, hur gans boowen di ali’i wiar.

Dit Köningrik Hawai’i bigent da, Sandelholt tö Kiina üttöföören, sa kām Hanel en Jil tö di Ailönen. Ön’t 19. Jaarhönert waar di Staten Lāhainā en Honolulu tö wichtig Haawener fuar di Waalfangers. Fan di Meren fan’t 19. Jaarhönert of ön waar da Sokerröör önbecht, hurfuar Aarbersters üt tö Bispöl Kiina, Japaan en Portugal haalet waar, aur di Hawaiiāners wil ek üp di Önplaantings aarberi. Ja füng fan di freemer Liren Kraankers, diarom waar jaar Ker langsen litjer.

Dit Köningrik Hawai’i her Forbinjings tö Bispöl me di USA en Gurtbritanjen, hat wiar 1843 di jest büteneuropeeisk Lön, wat fan di Gurtmachten Frankrik en dit foriinigt Köningrik üs ünofhingig önkeent waar. Muarlop diarfuar en diareeđer wiar di Ünofhingighair drauet. 1893 jaav’t da en Putsj, hur Liren fan hok Lönen bi bidiilicht wiar, sa uk di USA. Diarme waar Köningin Lili’uokalani ofseet. Hawai’i wiar da fuar en kurt Tir en Republiik, en da waar’t 1898 fan di USA anektiaret, aur sin Laag strateegisk wērtfol wiar. Me di Iinflus fan Ameerika waar di hawaiiānsk Spraak, di Daans Hula en hiilendal di hawaiiānsk Kultuur langsen mener. Di Hawaiiāners wiar en Menerhair ön jaar ain Lön, maning Asiaaten en US-Amerikaaner wiar iinwanert. Eeđer en Folksöntskēring waar Hawaii da 1959 tö di 50. Bundesstaat fan di USA. Öntwesken haa di USA töiiwen, dat di Putsj töögen Köningin Liliʻuokalani söner Rocht wiar, en buar om Öntskiljiging. Man di Annexion weđerrööp ja ek. Diarom jeft’t en Biweeging, wat muar Ünofhingighair, Rochten en Lön fuar di Hawaiiāners en di Skēring fan di USA forlangt.

Dit Leedji fan Lili’uokalani es ek poliitisk. Hat fortelt fan en gurt Leefdi twesken tau Mensken. Hat uur üs en kulturel Sümbool fan Hawaii önsen en waar al muarlop ön Filmen en Seerien brükt: tö Bispöl bi „Lilo en Stitch“, bi SpongeBob Schwammkopf, Tom en Jerry, Poppey of bi di Looney Tunes me Bugs Bunny en Daffy Duck. Desjirem Leedji staant iinfach fuar Hawaii, en em skel dit bluat hiir, da teenkt em al om wat eksootisks. En sa ken em ön sin Taachten hiil gau en kuurt Uurlaub maaki.

Das Lied „Aloha ‚oe“ wurde etwa 1878 von der späteren hawaiianischen Königin Lili’uokalani geschrieben. Das Lied erzählt vom Abschied zweier Liebender und gilt als kulturelles Symbol Hawaiis. Die Inselgruppe war von 1795 bis 1893 ein Königreich, als bei einem Putsch Lili’uokalani abgesetzt wurde. Nach einer kurzen Zeit der Republik wurde Hawaii von den USA annektiert, 1959 wurde es nach einem Volksentscheid zum 50. Bundesstaat der USA. Hawaii war 1843 das erste nichteuropäische Land, dessen Unabhängigkeit die Großmächte Frankreich und Großbritannien anerkannten, außerdem ist es der einzige US-amerikanische Bundesstaat, der einmal ein selbstständiges Land mit einem Monarchen war.