Kategorien
Deutsch Frasch Programm

Räise trinam e wråål

Di 25. januar as en bili intresanten iirdäi, for di 25. januar 1890 broocht jü us-ameerikaanisch juurnalistin Nellie Bly har räis trinam e wråål tu iinje. Jü häi deertu jü ruute foon Phileas Fogg üt et bök „Reise um die Erde in 80 Tagen“ foon Jules Verne nümen än wus 73 deege unerwäis.

Jü ferteeling ouer Phileas Fogg as je ålgemiin bekånd. Hi weeded, dåt’t önj sin tid möölik as, önj tachenti deege trinam e wråål tu räisen. Tuhuupe ma san tiiner Passepartout kjart’r lüüs än koon jü weed knååp wane.

Ouers wan as en räis eentlik en räis trinam e wråål? Huum schal deerfor tumanst iinj tooch döör åle laingdegroode foon e wråål kaame. Dåt koon’m tufötjs, ma e woin, mat fiilj, schap, motoorfiilj, önj e luft unti önjt ål mååge. Dåt jeeft uk räigle deertu. Bai en runde awt wååder schal’m diling tut baispal ouer di äkwator än åle laingdegroode kaame. Deerbai mötj’m uk tou tunge ouer en laingdegrood kaame, wan et mån ai åle san. Huum schal deer wider önjkaame, weer‘t foon lüüs gäng, än di sträke schal tumanst 21.600 siimeele lung weese. Sü san da räigle for di nordlike haleft foon e wråål. Wan et foon di sööderlike haleft lüüs gungt, schal’m norderam trinam en ailönj unti en ouderen punkt, wat ham ai bewääget, fååre.

Dåt jeeft ål maning räise trinam e wråål. Huk san besuners intresant. Jü jarst wüset, wat åliine trinam e wråål räised as, wus Ida Pfeiffer. Jü wus foon 1842 bit 1858 unerwäis. Uk önjt 19. iirhunert jäif et runde ma en huuchfiilj än tufötjs. 1901-1904 jäif et en räis ma en ånbuum, dåt as en büütj üt ån ståm. Än nuch wat üt naier tid: 1994 bit 2007 räised Jason Lewis trinam e wråål, deerdöör dåt‘r ham bloot ma sin muskelkreeft bewääged heet. Dåt håt tufötjs, ma’t Mountainbike, en büüdj ma pedaale än ma rulschuur. Bütedåt jäif et runde ma solaar- än elektroofåårtjööge.

Dåt jeeft uk nuch en stridi hüpoteese. 1421 bit 1423 schal en chineesische schåtfloose trinam e wråål räised weese än deerbai uk Amerika önjtdaked heewe. Ouers da histooriker seede, dåt et ai wäär as.


Am 25. Januar 1890 beendete die US-amerikanische Journalistin Nellie Bly ihre Weltreise auf der Route von Phileas Fogg am 73. Tag. In dem Roman „Reise um die Welt in 80 Tagen“ von Jules Verne hatte es Phileas Fogg knapp am 80. Tag geschafft.

Man hat eine Weltreise unternommen, wenn man alle Längengrade der Erde durchquert hat. Zu Wasser gibt es außerdem die Regel, dass man den Äquator überqueren muss. Bei einem Start von der Südhalbkugel muss man noch eine Insel oder ähnliches auf der Nordhalbkugel umrunden. Außerdem muss man die Mindeststrecke von 21.600 Seemeilen zurücklegen.

Es gab im Laufe der Zeit viele Weltreisen. Im 19. Jahrhundert zum Beispiel die erste Umrundung einer alleine reisenden Frau, dann noch mit dem Hochrad und zu Fuß. In neuerer Zeit gab es Umrundungen, bei denen sich der Reisende nur mit Muskelkraft fortbewegt hat, oder mit Solar- und Elektrofahrzeugen. Die Hypothese, dass vor Columbus eine chinesische Schatzflotte um die Welt gefahren sei und dabei unter anderem Amerika entdeckt habe, wird aber von Historikern bestritten.